Bu makale, İzmir Karşıyaka Belediyesi’nde, Şehir Plancısı olarak çalışan Dr. Engin Bozkurt’un Ankara Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı’nda vermiş olduğu “2000 Sonrası Türkiye’de Toplumcu Belediyecilik Politikalarının Değerlendirilmesi: Ovacık Belediyesi Örneği” adlı Doktora tezi çalışmasından üretilmiş ayrıca Kent ve Çevre Araştırmaları Dergisi’nin son sayısında yayımlanmıştır. Makaleyi öneminden dolayı okuyucularımızla paylaşıyoruz.
Tıklayınız: Makalenin birinci ve ikinci bölümüne buradan ulaşabilirsiniz.
2.3. Sosyo-Kültürel Politikalar
Ovacık Belediyesi sosyo-kültürel politikalara yönelik çalışmalarını; kültürel kimlik, kadın, eğitim ve sanat konularını içeren dört temel başlık altında gerçekleştirmiştir.
Şekil-6: Ovacık Belediyesi’nin Sosyo-Kültürel Politikaları
Kaynak: Ankara Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı, Kent ve Çevre Bilimleri Bilim dalı, 12.05.2020 tarihinde toplanan Tez Jürisi tarafından oybirliği ile onaylanan Engin Bozkurt’a ait “2000 Sonrası Türkiye’de Toplumcu Belediyecilik Politikalarının Değerlendirilmesi: Ovacık Belediyesi Örneği” adlı doktora tezi çalışması
Kültürel kimlikler konusuna ilişkin olarak Ovacık Belediyesi, dil ve inanç alanında çalışmalar yürütmüştür. Bu kapsamda, ilçenin ana dili olan ve dünyada unutulmaya yüz tutmuş diller arasında gösterilen Zazaca’ya (Kırmançki) ilişkin eğitim kursları verilmiştir. Bununla birlikte Alevilik inancına ilişkin de çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca 2014 yılında İlçede yapılan 2 adet cemevine yardım edilmiş, Alevi inancına ilişkin bayramlarda aşure dağıtımı gerçekleştirilmiş ve bütün inanç kesimlerinin belediye hizmetlerinden eşit pay alması sağlanmıştır. Söz konusu çalışmalar dışında, inanç ve dil konusunda Belediye’nin akademisyenler ve uzman kesimler ile birlikte daha boyutlu çalışmalar yapılması gerektiği fikri alan çalışması sırasında çokça dillendirilmiştir. Ovacık Belediyesi’nin İlçe’nin yerel kültürel kimliklerine ilişkin çalışmalarda eşitlikçi yaklaşımı göze çarpsa da, bu alanda fark yaratan çalışmalar ortaya koyduğu söylenememektedir.
Kültürel kimlik alanı, yıllardan beri Ovacık’ta ve Tunceli genelinde HDP ve SMF geleneği arasında gerilim konusu olmuştur. Her ne kadar SMF, kimlik ve inanç meselesine sınıfsal bir perspektiften yaklaşıp belediye siyasetinde çözüm getirmeye çalıştığını iddia etse de; HDP geleneği, söz konusu çabaların Kürt kimliğine daha vurgulu şekilde gerçekleştirilmesi gerektiğini savunmuştur. Söz konusu gerilim, 2019 Tunceli yerel seçimlerinde iyice belirginleşmiştir. Belediye tabelasının Dersim olarak değiştirilmesi ve çok dilli belediyecilik talebi dışında, ekonomik ve sınıfsal politikalardaki yetersizliği HDP’nin Tunceli merkez ilçe belediyesini kaybetmesinin en önemli sebebi olarak değerlendirilmektedir. Diğer taraftan kültürel kimlik ve inanç politikalarının yanında yerel yönetimlere yaklaşımındaki sınıfsal vurgu; yoksulluğun ve işsizliğin giderek arttığı ekonomik kriz koşullarında, SMF’nin Tunceli Belediyesi’ni kazanmasında belirleyici bir etken olmuştur.
Ovacık Belediyesi’nin sosyokültürel alana ilişkin çalışmalarındaki bir diğer başlık da eğitim konusudur. Ovacık Belediyesi, SMF’nin yönetimde olduğu 2014 yılından 2018 yılına kadar; 170 öğrenciye burs vermiş, kentte 3 adet kütüphane kurmuş, okullara ulaşım konusunda problem yaşayan öğrencilere ücretsiz servis sağlamış, her eğitim döneminde okullara kitap ve kırtasiye malzemesi temin etmiş, 85 adet dizüstü bilgisayar ihtiyaç sahibi öğrencilere bedelsiz iletmiş, sosyal medyayı aktif kullanma etkinlikleri düzenlemiş, her kış ihtiyaç sahibi öğrencilere giyecek yardımı yapmış, birçok devlet okulunda inşaat tadilatları gerçekleştirmiş, 150 kişiye mesleki beceri kursu vermiş, Kültür Merkezi’nde ücretsiz matematik ve İngilizce kursları düzenlemiş ve kütüphanelerde bir saat kitap okuyan öğrencilere bir saat bisiklet sürme kampanyası başlatmıştır. Söz konusu faaliyetler çerçevesinde Ovacık Belediyesi’nin eğitim konusundaki politikalarda başarılı olduğu söylenebilir.
Sosyokültürel politikaların bir diğer başlığını da sanat alanı oluşturmaktadır. Ovacık Belediyesi sanatsal faaliyetler kapsamında birçok etkinlik, atölye ve kurs düzenlemiştir. 2016 yılında ilan edilen OHAL sonrası, söz konusu etkinliklere katılım azalmış olmasına ve yine birçok etkinlik Kaymakamlık tarafından yasaklanmasına rağmen Ovacık Belediyesi, sanatsal faaliyetlerini 2019 yılına kadar yoğun şekilde sürdürmüştür. Bu kapsamda ücretsiz müzik kursları verilmiş ve bağlama günleri düzenlenmiş; film, belgesel gösterimleri yapılmış ve yönetmenlerle atölyeler düzenlenmiş; resim kursları verilmiş, resim sergileri açılmış, cadde ve sokaklarda çocuklara yönelik boyama atölyeleri organize edilmiş; yerel kültürü yaşatmaya yönelik konserler ve gösteriler icra edilmiş; Nazım Hikmet ve Ahmed Arif gibi sosyalist sanatçıları anmak için etkinlikler yapılmış; çizgi roman atölyeleri ve heykel yapım kursları düzenlenmiştir.
Tüm bu etkinliklerin yanında Ovacık Belediyesi’nin planladığı 3 etkinlik ulusal düzeyde haber olmuştur. Bu etkinliklerden biri çok başarılı bir çalışma olduğu için, diğer ikisi ise yasaklandığı için Türkiye’de ses getirmiştir. Mayıs 2018 tarihlerinde düzenlenen 4 günlük “1. Ovacık Foto Maratonu” çok başarılı geçmiş ve Türkiye’deki birçok uzman ve amatör fotoğrafçıyı Ovacık’a çekmiştir. Diğer 2 etkinlik ise (programında 100’e yakın atölye çalışmasını içeren “1. Uluslararası Ovacık Sanat Günleri” ve 2000 yılından beri gelenekselleşen “Munzur Kültür ve Doğa Festivali”) OHAL gerekçe gösterilerek yasaklanmıştır. Sonuç olarak Ovacık Belediyesi’nin 2014-19 yılları arasındaki sanatsal çalışmalarında bütün problemlere rağmen başarılı olduğu söylenebilir.
Kadın politikaları, Ovacık Belediyesi’nin sosyo-kültürel çalışma alanlarından bir diğerini oluşturmaktadır. Söz konusu çalışmalar kapsamında üç amacı gerçekleştirmeye yönelik faaliyet yürütülmüştür. Bunlardan ilki, kadınların kendilerini temsil edebileceği meclisler oluşturmak; ikincisi, kadınlar için üretim alanları yaratmak; üçüncüsü de kadınların gündelik yaşama ve kamusal alana daha fazla katılımını sağlamaktır. İlk amacı gerçekleştirmek için, seçim öncesi ODHD bünyesinde oluşturulan kadın meclisi seçimden sonra da çalışmalarını sürdürmüş fakat zamanla toplantılarını bile yapamaz düzeye gelip dağılmıştır. İkinci amaç doğrultusunda dikiş, paketleme ve eleme atölyelerinde toplamda 70’i aşkın kadının çalışması sağlanmıştır. Bu kadınların hepsi yoksul, bir kısmı erkek şiddetine uğramış, bir kısmı da yalnız yaşayan kadınlardır. Bu çerçevede kadınlara yönelik üretim atölyelerinin açılması ikinci amacı gerçekleştirmeye yönelik büyük bir adımdır. Fakat kadınların ekonomik refahını geliştiren bu adım, siyasal faaliyetle birleştirilememiş ve SMF’li kadın üyeler bu kesimin sorunlarına müdahil olup siyasal bir kadın örgütlülüğü yaratamamışlardır. Üçüncü amaca yönelik olarak; demokratik kitle örgütleriyle birçok çalışma yürütülmüş, “Çocuk İstismarına ve Kadına Yönelik Şiddete Son” kampanyası düzenlenmiş, kadın mücadelesini konu alan film gösterimleri yapılmış ve 8 Mart etkinlikleri güçlü bir katılımla örgütlenmiştir. Bu etkinlikler arasında “Çocuk İstismarına ve Kadına Yönelik Şiddete Son” kampanyası kentte büyük ses getirmiştir. Kampanya sürecinde bazı kahvehaneler kadınlar tarafından işgal edilmiş ve cinsiyet eşitliğine ilişkin propaganda çalışması yapılmıştır. Genel olarak değerlendirildiğinde, kadınların çalışabileceği atölyeler kurmak ve cinsiyet eşitsizliğine ilişkin etkinlikler düzenlemek kadın politikaları noktasında olumlu bir adım olsa bile, kadınların söz söyleyebileceği ve erkek egemen düzene karşı kendi hayatlarını örgütleyebilecekleri kadın meclislerinin yaratılamamış olması, bu alanda başarısız olunduğunu göstermektedir.
2.4. Şehircilik-Çevre Politikaları
Ovacık Belediyesi’nin şehircilik alanındaki çalışmaları konut, teknik altyapı, sosyal altyapı ve imar planı uygulamaları çerçevesinde incelenecektir. Ovacık Belediyesi’nin konut politikasına yönelik en önemli hedefi, ayda 80 TL kira bedeliyle yoksulların barınabileceği nitelikli yapılar üretmektir. Bu kapsamda Milli Emlak Müdürlüğü’nden farklı zamanlarda, iki farklı arsa Belediye tarafından talep edilmiştir. İmar planında sosyal konut alanında kalan arsalar
Belediye’ye tahsis edilmediği gibi, bu alanların mülkiyeti Özelleştirme Dairesi Başkanlığı’na devredilmiştir. Söz konusu engellemeler nedeniyle Belediye, bir süre sonra barınma ihtiyacını karşılamak amacıyla Toplu Konut İdaresi’nden (TOKİ’den) konut talebinde bulunmuştur. Ovacık Belediyesi’nin yoksul kesimlere yönelik konut çalışması toplumcu bir hedef olmakla birlikte, sorunun son kertede TOKİ’den konut talep edilerek çözülmeye çalışılması önemli bir handikaptır. TOKİ’nin şu anda yapmaya devam ettiği bloklar bölgenin sosyo-kültürel dokusuyla uyumsuz 5 katlı binalardır. Aynı zamanda geçmiş deneyimler göstermiştir ki, farklı kentlerde emekçi sınıflara yönelik yapıldığı iddia edilen TOKİ konutlarının niteliği, hem fiyat hem de kalite açısından bu kesimin ihtiyaçlarını karşılamaktan çok uzaktır.
Ovacık Belediyesi’nde önceki dönemlerde özel sektöre ihale edilerek gerçekleştirilen teknik altyapı çalışmaları, 2014 senesinden sonra, atölyelerde ürettiği malzemeler ile Belediye bünyesinde gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Bu çerçevede 3960 metre kare yol çalışması gerçekleştirilmiş ve üç adet çocuk parkı yapılmıştır. Alanda yapılan mülakatlar ve gözlemler sonucu; imar planı uygulaması, sosyal ve teknik altyapı yatırımları konusunda çarşı esnafının ve kent halkının Belediye’den beklentilerinin odaklandığı altı temel başlık olduğu tespit edilmiştir. Bunlardan ilki, su şebekesinin değiştirilmesi; ikincisi, katı atık ve kanalizasyon arıtma tesisi yapılması; üçüncüsü, kreş-bakımevi-sığınma evi yapılması; dördüncüsü, kış aylarında araçların korunması için kapalı otopark inşa edilmesi; beşincisi, çarşı merkezinde yayalaştırma ve meydan düzenlemesi yapılması; altıncısı ise, imar planı uygulamalarında düzenleme ortaklı payının düşürülmesidir.
Belediye; ilk iki talebe yönelik İller Bankası’na, üçüncü talep için de Kalkınma Bakanlığı’na proje sunmuş ve henüz değerlendirme süreci sonuçlanmamıştır. Dördüncü talep için çalışmalar başlamış ama ilerleme kaydedilememiştir. Beşinci talebe yönelik, anılan meydanın ve etrafındaki kamu mülkiyetindeki alanlarının trampa veya tahsisi için Kaymakamlık ile görüşülmüş fakat olumsuz yanıt alınmıştır. Altıncı taleple ilgili yüzde 24 oranında sabit bir uygulama tutturulmuştur. Sonuç olarak, her ne kadar olumlu çabalar sergilense de genel olarak şehircilik politikalarında Ovacık Belediyesi’nin başarısız olduğu görülmektedir. Bunun dört temel sebebi vardır. İlk sebep, belediyede mimar, mühendis ve şehir plancısı bulunmamasından dolayı teknik konuların çözümüne yönelik oluşan yetersizliklerdir. İkinci neden, şehircilik çalışmalarının inşaata dayalı rant ekonomisiyle ilişkilendirilerek uzak durulmasıdır ki bu yönde Belediye Başkanı’nın basına verdiği birçok açıklama bulunmaktadır. Üçüncü neden, Ovacık Belediyesi’nin TMMOB üyeleri ve alanında uzman kişilerden oluşacak gönüllü teknik bir komisyon kurma noktasındaki eksikliğidir. Dördüncü neden ise, Belediye’nin noksan kaldığı teknik konularda, söz konusu noksanlığı halka anlatabileceği ve birlikte çözüm üretebileceği platformları yaratamamış veya halk meclisleri gündeminde geniş katılımla konuyu yeterli düzeyde tartışamamış olmasıdır. Şehircilik politikaları konusundaki yetersiz bakış açısı, yalnızca Ovacık Belediyesi’ni yöneten siyasal aktörün değil, genel olarak Türkiye sosyalist hareketinin bir sorunu olduğu çokça tartışılmıştır. Söz konusu eleştiri işbu makalenin üretildiği Ovacık Belediyesi’ni konu alan Tez çalışmasında şu şekilde yapılmıştır[20]: “…yetersizlik, mekânın toplumsallığını kavrayamamaktan kaynaklanmaktadır. Bu eleştiri genel olarak ülkemiz sosyalist geleneğin tamamı için yapılabilir. Sosyalistler açısından kentsel mekân, üzerinde toplumsal mücadelelerin cereyan ettiği edilgen fiziksel birimler olarak ele alınmaktadır. Kuşkusuz mekân, siyasal ilişkilerden etkilenir fakat aynı zamanda bu ilişkileri değiştirerek yeniden üretir. Dolayısıyla kentsel mekânı; üzerinde yalnızca üretim, tüketim ve siyasal çatışmanın gerçekleştiği basit bir sahne olarak ele almak aynı zamanda kentsel çelişkileri algılayamamak anlamına gelmektedir.”
Ovacık Belediyesi’nin çevre politikaları konusundaki çalışmaları 3 alanda sürdürülmektedir. Bunlardan ilki, Tunceli’de ve Ovacık’ta Munzur Nehri üzerinde yapımı planlanan HES ve barajlara yönelik mücadele yürütmek; ikincisi, maden şirketlerine karşı mücadele yürütmek ve üçüncüsü halka sağlıklı gıda sunmaktır.
Milli Park sınırları içinde yer alan Munzur Nehri üzerinde toplam 6 adet baraj ve Hidroelektrik Santrali (HES) projesi planlanmıştır. Bu projelerden birisi faaliyete geçirilmiş olup Zorlu Enerji Grubu tarafında işletilmekte, geri kalan 5 tanesi ise hazırlık aşamasındadır. Söz konusu projelerin bitirilmesi durumunda birçok yerleşim yerinin sular altında kalacağı, zengin endemik bitkiler barındıran bölgenin ekolojik dengesinin bozulacağı, halkın inanç ve kültürel değerlerine ilişkin alanların yok olacağı Ovacık Belediyesi tarafından sıklıkla halkın gündemine taşınmıştır. Bu tahribatın ve yıkımın önüne geçmek için Ovacık Belediyesi; SMF’nin de içerisinde aktif olduğu Munzur Çevre Kurulu, Munzur Özgür Akacak Platformu ve Dersim Dernekleri Federasyonu ile birlikte birçok gösteri ve yürüyüş gerçekleştirmiş, aynı zamanda ilgili mahkemelere çokça dava açmıştır.
Ovacık Belediyesi’nin çevre konusunda mücadele yürüttüğü bir diğer kesim de maden şirketlerdir. Ovacık’ın güneyinde Hozat İlçesi’ne uzanan geniş ormanlık bölge ile birlikte kuzeyindeki Munzur Dağları, özellikle altın ve bakır madeni açısından zengin bir alandır. Uluslararası şirketler Türk ortaklarıyla kurdukları iştirakler aracılığı ile bu alanlarda maden arama çalışmalarına başlamışlardır. Yaz aylarında bölgede çıkan orman yangınlarının önemli oranda madencilik faaliyetine yönelik olduğu iddiası halk tarafından sıklıkla dile getirilmektedir. Ovacık Belediyesi, çevre platformları ile birlikte söz konusu maden şirketlerinin faaliyetlerine yönelik birçok protesto gösterisi düzenlemiş ve davalar açmıştır.
Çevre konusundaki bir diğer önemli politika, ekonomik kaygılarla kimyasal ilaç ve gübre kullanılarak toprağı zehirleyen tarımsal faaliyete Belediye’nin son vererek, doğal yöntemlere dayanan üretimi teşvik etmesidir. Ovacık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin sağlıklı gıda üretimi konusunda çok kati ilkeleri bulunmaktadır. Kooperatif, kendi üretiminde kimyasal madde kullanmadığı gibi köylülerle de doğal üretime dönük bilgilendirici çokça toplantı gerçekleştirmiştir. Bu kapsamda, arıcılıkla uğraşan ve çiftçilik yapan üreticilerin Kooperatife getirdiği ürünler, bilimsel ölçümler yapıldıktan sonra alınmış, ölçümler sonucu istenilen değerlere ulaşamamış ürünler ise kabul edilmemiştir. Dolayısıyla çevre politikaları alanında eksikler olsa da Ovacık Belediyesi’nin bu alanda genel olarak başarılı uygulamalar gerçekleştirdiği söylenebilir.
Şekil-7: Ovacık Belediyesi’nin Şehircilik ve Çevre Politikalar
Kaynak: Ankara Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı, Kent ve Çevre Bilimleri Bilim dalı, 12.05.2020 tarihinde toplanan Tez Jürisi tarafından oybirliği ile onaylanan Engin Bozkurt’a ait “2000 Sonrası Türkiye’de Toplumcu Belediyecilik Politikalarının Değerlendirilmesi: Ovacık Belediyesi Örneği” adlı doktora tezi çalışması
2014-2019 yılları arasında siyasal-yönetsel, ekonomi, sosyo-kültürel ve şehircilik-çevre alanındaki politika ve uygulamalar değerlendirildiğinde, Ovacık Belediyesi’nin 1980 yılından günümüze kadar süren neoliberal belediyecilik dönemindeki ilk toplumcu belediye örneği olduğu söylenebilir. Toplumcu belediyeciliğin üretici, kaynak yaratıcı, tüketim düzenleyici, demokratik katılımcı ve birlikçi bütünlükçü ilkelerinin hayata geçirilmesi konusunda eksiklikler olmasına rağmen çok önemli başarılar elde edildiği anlaşılmaktadır. Fakat toplumcu belediyeciliğin anılan temel ilkeleri konusunda yakalanan başarı çıtasının şehircilik ve cinsiyet politikaları alanında hayata geçirildiğini söylemek güçtür.
Sonuç
Devrimci ve reformist sosyalist akımların toplumcu belediyecilik örneklerinde görüldüğü üzere; dünyada farklı mekânsal ölçeklerde yaşanan sınıfsal mücadeleler ve kapitalizmin sermaye birikim süreçlerindeki yapısal dönüşümler, toplumcu belediyeciliğin siyasal çizgilerinin oluşmasında, dönüşmesinde ve sonlanmasında etkili olmuştur. 1848 devrimleri ve 1871 Paris Komünü belediye sosyalizminin ilk örneklerinin oluşmasında etkili olurken, 1929 ekonomik buhranı ve İkinci Dünya Savaşı söz konusu deneyimleri sonlandırmış fakat refah devleti belediyeciliğini doğurmuştur. Refah devleti, belediye sosyalizminin ilerici dinamiğini ve Küçük Moskova örneklerini sona erdirirken diğer taraftan bu deneyimlerin kamucu politikalarını (sosyalist ideolojinin savaş sonrası yükselen gücünün de etkisiyle) planlı bir ekonomik kalkınma rejimi çerçevesinde ulusal ölçekte yeniden inşa etmiştir. Emperyalist savaşlara ve devlet kapitalizminin yarattığı problemlere bir tepki olarak doğan 1968 gençlik hareketi refah devleti belediyeciliğini sona erdirirken toplumsal hareketlerin çeşitlenen taleplerine duyarlı “Yerel Marksizm” ve “Yerel Sosyalizm” hareketlerinin gelişmesinde etkili olmuştur. Dünya’da reel sosyalizmin çözülmesi, aynı zamanda neoliberal düzenin kapitalizmi içine girdiği yapısal kriz koşullarından kurtarıp istikrara kavuşturarak yeniden kurumsallaştırması, “Yerel Sosyalizm” ve “Yerel Marksizm” örneklerini teker teker ortadan kaldırmıştır. Diğer yandan kapitalist düzenin yarattığı sosyal, siyasal ve ekonomik eşitsizlikler, neoliberal hegemonyaya rağmen, Marinaleda, Kerala, Porto-Alegre, Barcelona, Preston örnekleri ile birlikte Hindistan, Kolombiya ve Meksika’daki kurtarılmış bölge yönetimlerinin ortaya çıkmasını engelleyememiştir.
Türkiye’de ise 1960 Anayasası’nın getirdiği görece demokratik ortam sosyalizm mücadelesinin ülkemizde yükselmesine zemin oluşturmuş, 1963 yılındaki yerel seçimlerde TİP bir belediye kazanmış, 1968 yılında bir sendika lideri CHP’nin içindeki sağ kanadın bütün engellemelerine rağmen Parti’nin Ankara Belediye Başkan adayı olmuştur. 1970 darbesi ülkemizdeki toplumcu belediyecilik arayışlarını geçici bir süre engellerken, 1973 yılında özellikle gecekondu mahallelerindeki emekçi sınıfların temel ekonomik ve siyasal taleplerini arkasına alan CHP’li birtakım belediyeler toplumcu belediyecilik kapsamında “Yeni Belediyecilik Hareketi”nin doğmasını sağlamıştır. 1970’lerin ortasından itibaren devrimci sosyalist kesimlerin güçlerini toparlayarak kentlerin yeni çelişki alanlarının başını çeken gecekondu mahallelerinde örgütlenmeleri, 1 Mayıs Mahallesi ve benzeri diğer mahallelerin kurulmasına vesile olmuş ve buralarda hayata geçirilen Komite sistemi, daha sonra Fatsa Belediyesi’nde halkın katılımına olanak tanıyan temel karar organı haline dönüşmüştür.
Yukarıda verilen örneklerden anlaşılacağı üzere, toplumcu belediyeciliğin çeşitli pratiklerinin ortaya çıkıp gelişmesi, tek taraflı olarak belediyelerdeki siyasal aktörün iradi müdahalesine bağlı olmayıp, söz konusu gelişimde yapısal süreçlerin etkisinin de büyük payının olduğu görülmektedir. Yani bir kentte toplumcu belediyeciliğin ortaya çıkması, güçlenmesi, gözden düşmesi ve yok olma dönemlerinin oluşumu (yapı-aktör diyalektiği çerçevesinde değerlendirildiğinde), hem siyasal öznenin bilinçli dinamik çabasına, hem de içinden geçilen siyasal-ekonomik-sosyal süreçlerin yapısına bağlı olduğu anlaşılmaktadır.
Bu çerçevede değerlendirildiğinde Ovacık 2014 yerel seçimlerinde sosyalistlerin başarılı olmasında yapısal ve siyasal aktöre bağlı süreçlerin birlikte etkisi olduğu görülmektedir. Ovacık Belediyesi’nin sosyalistler tarafından kazanılmasında SMF geleneğinin 45 yıllık sosyalist mücadele mirasının Ovacık halkında uyandırdığı güven duygusunun ve şimdiye kadar Belediye’yi yöneten siyasal partilerin halkın ihtiyaçlarına cevap verecek politikalar üretememesinin büyük payı vardır. Bununla birlikte mazbata dahi alınmadan Ovacık Belediyesi tüm Türkiye’de popüler olmuş ve “Komünist Belediye” olarak adlandırılmıştır. Söz konusu popülerlikte Sosyalist Meclisler Federasyonu’nun TKP listesinden seçimleri kazanması en önemli sebeptir. Çünkü SMF 2004 yılında Hozat, 2009 yılında Mazgirt ve Hozat, yine 2014 yılında Ovacık ile birlikte bir dönem daha Mazgirt İlçesi’nde belediye yönetiminde bulunmuştur. Anılan ilçelerde 2004, 2009 ve 2014 seçimlerine bağımsız adayla, ÖDP ve EMEP listesinden girilip başarı elde edilmesine rağmen, bu kentlerin hiçbirinin Ovacık kadar popüler olmamasında, söz konusu kentlerdeki adayların “Komünist” adı taşıyan bir partiden seçilmemiş olmasının büyük etkisi vardır. Diğer taraftan bahsi geçen popülaritenin hakkının verilmesi ve “Komünist belediye” beklentilerinin boşa çıkarılmaması konusunda ise, SMF’nin sürdürdüğü toplumcu belediyecilik uygulamalarının ve Belediye Başkanı’nın sevilen bir sosyalist olmasının da rolü fazladır.
2014-2019 döneminde Ovacık Belediyesi’nin gönüllü emeğe, dayanışmaya ve kentin öz gücüne yaslanarak yarattığı demokratik katılımcı, üretici, kaynak yaratıcı, tüketimi düzenleyici, birlikçi-bütünlükçü ve çevreci politikalar, 2019 seçimleri sonrasında sağ-sol ideoloji ayırt etmeksizin birçok siyasal partinin yerel seçim propagandasına ve bildirgelerine altlık oluşturmuştur. Öyle ki 2019 yerel seçim çalışmalarında azımsanmayacak sayıda ve popülerlikteki belediye başkan adayı seçilmeleri halinde Ovacık Belediyesi’nin başlatmış olduğu; açık kapı sistemi (Belediye Başkanı makam odasının kapısını kaldırmıştır), şeffaflık (Belediye’nin gelir-gider miktarlarının incelemek isteyen bütün kesimlere açık olması ve her senenin sonunda panolara, Belediye binasına ve internet sitesine konulması, katılım sınırlaması olmayan halk meclisinin kurulması), gönüllü emeğe dayalı hizmet üretimi (Belediye Başkan ve yönetimi işçilerle birlikte çöp toplama, fiziksel altyapı çalışmaları vb. işlerde yer almıştır), kolektif tarımsal üretim alanları yaratma (üretim-tüketim kooperatifleri kurma ve tarlalarda statü ve makam gözetmeden ortaklaşa ekim çalışması yapma) vb. politikaları, kendilerinin de uygulayacağını beyan etmişlerdir.
Fakat anılan toplumcu uygulamalara rağmen Ovacık Belediyesi 2019 yerel seçimlerinde el değiştirerek SMF yönetiminden CHP’ye geçmiştir. Sosyalistlerin 2019 yılındaki yerel seçimi kaybetmelerinin 10 temel sebebi bulunmaktadır. Bunlardan 5’i siyasal aktörün eksikliklerine, diğer 5’i ise yapısal koşullara bağlı olarak ortaya çıkmış nedenlerdir.
Toplumcu belediyecilik politikalarının uygulayıcısı olan siyasal aktörün yetersizliklerine değinilecek olunursa; başlıca ilk problem alanı, tarımsal üretim sonucu emekçi sınıfların ekonomik refah düzeyinde görünür bir yükseliş sağlansa bile, söz konusu ekonomik kazanımların siyasallaştırılıp örgütlü emek gücüne dönüştürülememiş olmasıdır.
İkinci olarak, belediyenin üretim çalışmalarından fayda elde eden emekçi sınıfların daha çok yoksul kır proleterleri ve küçük aile işletmelerinde tarımsal üretim yapan kesimler olduğu bilinmektedir. Fakat bu kesimler daha çok Ovacık ve Tunceli’nin köylerinde ikamet etmekte olup yalnızca muhtarlık seçimleri için oy kullanabilmektedir. Yani geniş kırsal emekçi kesime yarayan tarımsal ekonomik fayda, yerel seçimlerde oy olarak sandığına geri dönmemiştir.
Üçüncü neden; Belediye’nin teknik, idari ve siyasal kadrolarının belediyecilik konusunda yetersizlikleri ve donanımsızlıklarıdır. Öyle ki söz konusu eksiklikler halk meclislerine bağlı alt meclislerin kurulamamasında ve cinsiyet politikaları konusunda kendisini net bir şekilde göstermiştir.
Dördüncü neden, şehircilik politikalarında ve mekânsal stratejilerde toplumsal bir yaklaşımın geliştirilememesidir. Kent mekânı yalnızca üzerinde siyasal mücadelelerin verildiği ve yapılı çevre yatırımlarının gerçekleştiği edilgen bir sahne olarak kavranmış ve bu yüzden konut, imar planı vb. alanlarda eksik uygulamalar gerçekleştirilmiştir.
Son neden ise Ovacık halkı ve tüm siyasi çevreler tarafından saygın bir sosyalist olarak değerlendirilmesine rağmen, yerel seçim sürecinde hala cezaevinde olan bir kişinin Belediye Başkan adayı olarak gösterilmesidir. Bu durum rakip partiler, çeşitli çıkar çevreleri ve siyasal iktidar tarafından politik malzeme yapılmış ve SMF adayının seçilmesi halinde kayyum atanacağı iddia edilmiştir.
Ovacık Belediyesi’nin 2019 seçimlerinde sosyalistler tarafında kaybedilmesi yapısal koşullara bağlı 5 temel sebep üzerinden açıklanabilir. İlk neden, 2016 yılında ilan edilen OHAL sonrası, gerek Belediye içinde gerekse yerel siyaset sahnesinin farklı alanlarında çalışma yürüten sosyalist faaliyetçilerin tutuklanmasıdır. Öyle ki Ovacık Belediyesi’nden etkilenerek Eskişehir’de öğrencilere burs vermek üzere arazisini tarımsal üretime açan bir çiftçi ve tarlada çalışan öğrenciler bile gözaltına alınmıştır.
İkinci neden, merkezi yönetim kurumlarının kamu kaynaklarının kullanımı konusunda Ovacık Belediyesi’ne çıkardığı çeşitli biçimlerdeki engellerdir.
Üçüncü neden, 2019 yerel seçimleri ertesinde HDP milletvekilinin açıkladığı üzere kentteki HDP tabanının sosyalistler yerine CHP’yi desteklemesidir.
Dördüncü neden, 2014 öncesi dönemlerde Belediye kaynaklarından faydalanan yap-satçı, müteahhit, tefeci-tüccar vd. sermaye gruplarının sosyalistlerin Ovacık Belediyesi’ne tekrar seçilmemesi için yaptıkları çalışmalardır.
Beşinci ve son neden de CHP adayının güçlü aşiret ilişkilerine sahip olmasıdır. Söz konusu feodal bağlar, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki gibi güçlü ekonomik-sosyal temellere yaslanmasa da, oy verme davranışında etkili olmaktadır.
2019 yerel seçimlerinde sosyalistler her ne kadar Ovacık Belediye seçimlerini kazanamamış olsa da, toplumcu belediyecilik kapsamında ortaya konulan politikalar, yeni gelen yönetimin geri adım atamayacağı uygulama eşikleri yaratmıştır. Öyle ki, her ne kadar sosyalistlerin öncülüğünde kurulan Kooperatiften içerik olarak farklı olsa da, 2019 seçimleri sonrası yeni yönetim; kooperatif kurma çalışmalarına başlamış, ücretsiz ulaşım uygulamasını devam ettirmiş ve belediye meclisleri halka açık şekilde gerçekleştirilmiştir.
Ovacık Belediyesi’nin toplumcu politikalarının en büyük kazanımlarından birisi de, Türkiye tarihinde ilk defa bir İl Belediyesi’nin (Tunceli) devrimci sosyalistler tarafından yerel seçimlerde kazanılması olmuştur. Fakat şehircilik ölçeği açısından düşünüldüğünde Tunceli halkının temel beklenti ve taleplerinin, küçük bir nüfusa sahip olan Ovacık kentinde yaşayanlarınkinden siyasal, ekonomik ve sosyo-kültürel olarak farklılaşacağı ve belediye siyasetinde yeni çelişki alanlarının oluşacağı çok açıktır.
İlk çelişki alanı “kafa-kol” emeği arasındaki ilişkide kendisini göstermesi muhtemeldir. Çünkü Ovacık’ta kol emeği belediye faaliyetlerinin yürütülmesinde ön plana çıkarken, Tunceli’de vasıflı beyaz yakalı emeği baskın olarak kendisini göstermektedir.
İkinci sorun alanı “kızıl-teknik” çelişkisidir. Ovacık Belediyesi’nde sosyalist olmak halkın güven duyması konusunda en önemli etken iken; Tunceli Belediyesi’nde hizmet sunmak, sosyalist olmanın yanı sıra şehircilik, mimarlık ve mühendislik alanlarında da bilgi sahibi olmayı gerekli kılmaktadır.
Üçüncü sorun alanı “kır-kent” çelişkisidir. Ovacık’ta küçük meta üretimi ve kısmen yarıfeodal üretim tarzının baskın olduğu ekonomik işletmeler etkin iken, Tunceli kenti küçük sanayi, bilişim, ticaret, turizm sektörlerinin belirleyici olduğu ekonomik yapıya sahiptir.
Dördüncü sorun alanı “demokrasi-bürokrasi” çelişkisidir. Ovacık Belediyesi, kent nüfusunun az olması sebebiyle, karar alma süreçlerinde doğrudan demokrasi yöntemine başvurabilmektedir. Fakat Tunceli Belediyesi’ndeki karar süreçleri daha çok temsili düzeyde olabilmekte ve bu süreçlerde bürokratlar belirli konularda inisiyatif alabilmektedir.
Sonuç olarak toplumcu belediyecilik kavramı, 1980’li yıllarda ortaya çıkan ve sosyal bir piyasa ekonomisine dayalı olarak gelişen “sosyal belediyecilik” kavramından farklı olarak, emekçi sınıfları gözeten belediyecilik olarak tanımlanabilir. Bununla birlikte toplumcu belediyeciliğin günümüzde olmazsa olmaz unsurlarından birisi “üreticilik” ilkesidir. 2010 yılı sonrası her ne kadar “yeni toplumcu belediye” gibi kavramlar üretildi ise de, söz konusu kavramı uygulayamaya aday olan politik aktörlerin toplumcu belediyeciliğin “üreticilik” ilkesini hayata geçiremediği görülmüştür. Ayrıca toplumcu belediyecilik, yalnızca iyi niyetli sol-sosyalist aktörlerin iradi çabaları sonucu ortaya çıkmış bir akım değildir. Bu akımının doğup gelişmesinde dünya ve ülkemizdeki siyasal mücadelelerin büyük payı vardır. Son olarak; ölçek ekonomileri, sosyo-kültürel yapı, siyasal-sınıfsal güç dengeleri, merkezi yönetim ile olan ilişkiler ve nüfus gibi dinamiklere bağlı olarak toplumcu belediyecilik uygulamalarının farklı kentsel ölçeklerde değişen önceliklere sahip olacağı çok açıktır. Fakat her ne kadar sosyo-mekansal ölçek değişse de anılan beş temel ilke, bütün toplumcu belediyecilik örnekleri için geçerli olan ve gerisine düşülmemesi gereken politik bir eşik bırakmıştır.
Dipnot
[20] Ankara Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı, Kent ve Çevre Bilimleri Bilim dalı, 12.05.2020 tarihinde toplanan Tez Jürisi tarafından oybirliği ile onaylanan “2000 Sonrası Türkiye’de Toplumcu Belediyecilik Politikalarının Değerlendirilmesi: Ovacık Belediyesi Örneği” adlı doktora tezi çalışmasından alıntıdır.
Kaynakça
Aksakal, Pertev (1989), Bir Yerel Yönetim Deneyi: Fatsa, İstanbul: Simge Yayınevi
Alper, Özcan ve Cemil Aksu (2011), “Karadeniz Örneğinde Bir Tartışma: Sol, Yerellik ve Demokratik Özerklik”, Birikim Dergisi, S.268-269: 37-44
Amodia, Jose (1986), “The Spanish Communist Party and Local Government: Overall Assessment”, Marxisit Local Governments in Western Europe and Japan, London: F. Pinter Publishers, s.20-45
Anderson, Perry (2011), Batı Marksizmi Üzerine Düşünceler, İstanbul: Birikim Yayınları
Aslan, Şükrü (2010), 1 Mayıs Mahallesi: 1980 Öncesi Toplumsal Mücadeleler ve Kent, İstanbul: İletişim Yayınları
Bayramoğlu, Sonay (2015), Toplumcu Belediye: Namı-Değer Belediye Sosyalizmi, Ankara: Notabene Yayınları
Bassett, Keith (1984), “Labour, Socialism and Local Democracy”, Local Soacialism? Labour Councils snd New Left Alternatives, England: Macmillian, s.82-109
Batuman, Bülent (2010), “Toplumcu Bir Belediyecilik Modeli: Yeni Belediyecilik Hareketi”, Mülkiye Dergisi, C.34, S.266: 223-241
Bell, David S., ve Bogdan Szajkowski (1984), “Communism in Local Government in Western Europe and Japan”, Marxisit Local Governments in Western Europe and Japan, London: F. Pinter Publishers, s.1-20
Biryol, Uğur (2009), “Çamlıhemşin’in Sosyalist Belediye Başkanı İdris Lütfü Melek ile Söyleşi”, Birikim Dergisi, S.242: 43-47
Blackburn, Robin 1978, “Uluslararası Olaylar ve Sorunlar”, Birikim Dergisi, S.45: 9-11
Boddy, Martin ve Colin Fudge (1984), “Labour Councils and New Left Alternatives”, Local Socialism? Labour Councils and New Left Alternatives, London: Macmillian Publisher Limited, s.1-22
Bozkurt, Engin (2011), “The Critical Analysis Of Alternative Local Government Experiences in Turkey: The Case of Hozat Municipality”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: ODTÜ Kentsel Politika Planlama ve Yerel Yönetimler
Çavuşoğlu, Erbatur ve Murat Cemal Yalçıntan (2010), “Kapitalist Kentte Sosyal Belediyecilik Ne Kadar Mümkün? Dikili Örneği”, Değişen İzmir’i Anlamak, Ankara: Phoenix Yayınevi, s.539-561
Çınar, Tayfun, Bülent Duru, Can Umut Çiner, Ozan Zengin (2013), Belediyenin Sınırları, Ankara:TODAİE
Çınar, Tayfun, Can Umut Çiner, Ozan Zengin (2009), Büyükşehir Yönetimi: Bütünleştirme Süreci, Ankara: TODAİE
Çiçek, Cuma (2019), “Kürt Siyaseti ve Yerel Yönetimler”, Yerel Yönetimler/ Neyi Seçmek, Birikim Dergisi, S. (358-359):75-78
Çitçi, O., Örsan Akbulut, Sonay Bayramoğlu, Mustafa Şener, Hüseyin yayman (2001), Yerel Seçimler Panoraması 1963-1999, Ankara: TODAİE Yayınları
Doğan, Ali Ekber (2007), Eğreti Kamusallık: Kayseri Örneğinde İslamcı Belediyecilik, İstanbul: İletişim Yayınları
Doğan, Ali Ekber (2010), “Neoliberal İslamcıların Belediyelerde 15 Yılı: Süreklilik ve Değişim”, Kentleşme ve Yerel Yönetim Sempozyumu, 20-21 Şubat Ankara, Şehir Plancıları Odası Yayını, s.45-53
Engels, Friedrich (1997), İngiltere’de Emekçi Sınıfın Durumu, Ankara: Sol Yayınları
Engels, Friedrich (2019), “Engels to Friedrich Adolph Sorge, 1863” https://www.marxists.org/archive/marx/works/1893/letters/93_01_18.htm, (2019)
Erder, Sema ve Nihal İncioğlu (2013), “AKP Döneminde Yerelleşme ve Yeniden Merkezileşme Bağlamında Yeni Büyükşehir Yasası: Yerel Siyasette 2004’ten Beri Neler Oldu?”, Birikim Dergisi, S.296, s.23-32
Ersoy, Melih (1989), “Tarihsel Perspektif İçinde Türkiye’de Merkezi Yönetim-Yerel Yönetim İlişkiler”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, s.45-66
Franke, Richard ve Barbara Chasin (1995), Çev. Sinemilioğlu, M. O., “Kerala Eyaleti (Hindistan); Bir Sosyal Adalet Modeli”, Planlama Dergisi, 2004/3: 75-79
Gehrke, Jules (2016), “A Radical Endeavor: Joseph Chamberlain and the Emergence of Municipal Socialism in Birmingham”, American Journal of Economics and Sociology, Vol. 75:.23-57
Gentro, Tarso ve Ubiratan De Souza (1999), Porto Alegre: Özgün Bir Belediyecilik Deneyimi, İstanbul: WALD Demokrasi Kitaplığı
Gundle, Stephen (1986), “Models and Crises of Communist Local Government in Italy”, Marxist Local Governments in Western Europe and Japan, London: F. Pinter Publishers, s.66-96
Güler, Ayman Güler (2006), Yerel Yönetimler: Liberal Açıklamalara Eleştirel Yaklaşım, Ankara: İmge Yayınevi
Güler, Mahmut (2004), “Türkiye’de Toplumcu Belediyecilik Anlayışının Evrimi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi
Güler, Mahmut (2009), “Sosyal Demokrat Belediyelerin 1989-1994 Deneyimini Toplumcu Belediyecilik Üzerinden Değerlendirmek”, Toplumcu Belediyecilik, İstanbul: Kalkedon Yayınları, s.233-269
Gülöksüz, Yiğit ve İlhan Tekeli (1990), “1973-1980 Dönemi ve 1980 Dönem Belediyeciliği”, Türkiye Belediyeciliğinde 60. Yıl: Uluslararası Sempozyum, Bildiri ve Tartışmalar, ABŞB Yayınları, s.373-382
Gündoğlu, İbrahim ( 2013), “Batıda Antikapitalist Yerellikler, Politikalar ve Sonuçlar”, Devrimci Halkçı Yerel Yönetimler, İstanbul: Patika Yayınları, s.137-151
Gyford, John (1985), The Politcs of Local Socialism, (London: G. Allen and Unwin): 5-11
Hancox, Dan (2016), Dünyaya Kafa Tutan Köy, İstanbul: Metis Yayınları
Harvey, David (2012), Sermayenin Mekanları, İstanbul: Sel Yayınları
Hatipoğlu, Atakan (2012), “CHP’nin İdeolojik Dönüşümü”, İstanbul: Kaynak Yayınları
Hoca, Enver (1988), Avrupa Komünizmi Anti-Komünizmdir, Ankara: Yurt Yayınları
Kara, Melik (1998), “Devrimcilerin Marksizmi: Politik Solda Ayrım Çizgileri”, Teori ve Politika, S. 12: 30-53
Kaygusuz, Özlem (2009), “Türkiye AB İlişkilerinin ‘Mobius’ Şeridi, AKP Reformculuğu ve AB Çok Kültürlülüğü”, AKP Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara: Phoenix Yayınevi, s.410-438
Knapp, Andrew (1986), “A Receding Tide? France’s Communist Municipalities”, Marxisit Local Governments in Western Europe and Japan, London: F. Pinter Publishers, s.119152
Knotter, Ad (2011), “Little Moscows in Western Europe: The Ecology of Small Place Communism”, IRSH., V.56:475-510
Konuk, Çetin (1998), “Türkiye Solunun Tarihsel ve Politik Gerilimleri”, Teori ve Politika, S.12
Lenin, Vlademir İlic (1994), Seçme Eserler: 1905-1907 Devrimi, Ankara: İnter Yayınları
Lenin, Vladimir İlic (2013), Marksizmin Üç Kaynağı, Ankara: Sol Yayınları
Leopol, Elen ve David Mcdonald (2012), “Municipal Socialism Than and Now: Some Lessons for the Global South”, The World Quarterly, V.33: 1837-1853
Marks, Karl, Friedrich Engels, Vladimir İlic Lenin (1977), Paris Komünü Üzerine, Ankara: Sol Yayınları
Mengi, Ayşegül (2007), “Avrupa Birliği’ne Uyum Sürecinde Yerel Yönetimlerle İlgili Düzenlemeler”, Yerellik ve Politika: Küreselleşme Sürecinde Yerel Yönetimler, Ankara: İmge Yayınları, s.101-117
Müftüoğlu, Oğuz (2000), Geçmişi Aşabilmek, İstanbul: Birleşim Yayınları
Nimtz, Agust (2018), Lenin’in Seçim Stratejisi: Cilt 2, İstanbul: Yordam Yayınları
Okuyan, Kemal (2014), “Solcu Yerel Yönetim”, https://haber.sol.org.tr/yazarlar/kemalokuyan/solcu-yerel-yonetim-88101, (19.02.2014)
Özbudun, Sibel (2011), Devrimci Halkçı Yerel Yönetimler Sempozyum Deşifreleri, Ankara: ABEM
Özbudun, Sibel (2012), Devrimci Halkçı Yerel Yönetimler Çalıştay Deşifreleri, Ankara: İMO
Özdemir, Ahmet (2019), “Ordu Fatsa Deneyimi”, Devrimci Halkçı Yerel Yönetim Deneyimleri: Topraktan Göğe, İstanbul: Sancı Yayınları, s.50-81
SON…
